Pop feminizm

Entelektüel ve politik boyutları olan feminizm, Beyoncé, Jennifer Lawrence ve Emma Watson gibi popüler kültür ikonları sayesinde sahneye çıktı. “Meşhur olmak” feminizme yaradı mı?

2014, feminizm kelimesinin senesiydi. İngilizce sözlük Merriam-Webster’ın internet sitesinde en çok aranan kelimeler arasında beşinci sırada o vardı. Time dergisinin 2015’te yasaklanmasını önerdiği kelimeler listesinde yine ona rastladık. Dergi, daha sonra gelen tepkiler üzerine bir özür yazısı yayınlarken, kelimeyi “kara listeye” almak istemesinin nedenini de açıkladı: “Feminizmin kendisiyle ilgili bir problemimiz olmasa da bu hareket, ne zamandan beri neredeyse her ünlünün, sanki partisini açıklamak zorunda hisseden bir siyasetçi gibi, ortalara çıkıp bu konuda kendi duruşunu mutlaka beyan etmek zorunda hissettiği bir harekete dönüştü? Feminizmin üzerinde duralım durmasına ama bunu yaparken onu, bir Susan B. Anthony (kadınların seçme-seçilme hakkı mücadelesinin öncü isimlerinden) yürüyüşünde etrafa konfeti gibi saçtığımız bir etikete dönüştürmekten de vazgeçelim.”

Bu konuda düşünmeye başlarken ben de tam olarak aynı kanıdaydım. Feminist olduklarını iddia eden popüler kültür ikonları, gerçekten de öyle miydiler? Judith Butler, Simone de Beauvoir, Virginia Woolf, Sylvia Plath, Leyla Erbil ve Tezer Özlü’nün kadınlar ve kadınlık halleri üzerine yazdıklarının yanında ünlülerin feminizm söylemleri biraz “light” kalmıyor muydu? Dahası, uğruna sert mücadeleler verilen bu kavram şimdi PR çalışmalarına alet olmuyor muydu? Feminizmin entelektüel bir boyutu olmalıydı ve bu da popüler kültürle yan yana gelemezdi. Bunları düşünerek eğlence dünyasının feminist meşhurlarını kendimce burun kıvırdığım bir sırada, Amerikalı yazar Roxane Gay’in kısa süre önce yayımlanan Bad Feminist adlı kitabından bir alıntıyla karşılaştım. “Kötü feminist yaftasını resmen kabulleniyorum. Böyle yapıyorum çünkü kusurluyum ve insanım. Feminist tarihçe konusunda aşırı derecede bilgili değilim. Bazı zevklerim, kişisel özelliklerim ve fikirlerim ana akım feminizmin çizgisinde olmayabilir ama yine de ben bir feministim. Kadınlar ve erkekler için fırsat eşitliğine inanıyorum.” Belki de feminizmi bu kadar basite indirgeyerek daha iyi anlayabiliriz. En nihayetinde ben de modayı seven, Sex and the City’yi izlemekten hiç bıkmayan, moda dergilerinin sayfalarında kaybolmaya bayılan bir feministim. Çelişkili mi? Belki.

Feminizmin şöhretli hali

2014’te öyle çok ünlü isim feminizm bayrağını taşımaya gönüllü oldu ki. Beyoncé, geçtiğimiz ağustos ayında MTV Video Müzik Ödülleri’nde büyük puntolarla yazılmış feminist kelimesinin önünde Flawless (Kusursuz) parçasını seslendirdiğinde olay yarattı. Aynı parçada Nijeryalı yazar Chimamanda Ngozi Adichie’nin “Hepimiz feminist olmalıyız” başlıklı konuşmasından alıntılar yapmış olması da cabasıydı. Son olarak, Cinsiyet Eşitliği bir Mit başlıklı bir yazıya bile imza atarak, kadın ve erkeğe eşit hak ve fırsatlar tanınmadığını söyledi. Şaşırtıcı olsa da feminizmi sahiplenen ünlüler kervanına Miley Cyrus da katıldı. “Dünyanın en büyük feministlerinden biriymiş gibi hissediyorum çünkü kadınlara hiçbir şeyden korkmamaları gerektiğini söylüyorum” diyerek duruşunu sergiledi. Taylor Swift, Lorde, Emma Watson, Jennifer Lawrence, Claire Danes ve Amy Poehler de “Feministim” diyenler arasındaydı. Kimileri onları alkışladı, kimileriyse bu ünlüleri feminizmi şöhretlerine alet etmekle suçladı. İkonik tasarımcı Karl Lagerfeld de tıpkı ünlüler gibi feminizm “modasına” uydu. Chanel’in 2015 ilkbahar-yaz sezonu defilesi feminist bir protesto eşliğinde sergilendi. Modeller ellerinde ‘Kadınlara öncelik’, ‘Tarih kadının hikâyesidir’ ve ‘Erkekler de hamile kalsın’ yazan pankartlar taşıyarak defileyi sonlandırdılar. Böylece feminizm podyuma da çıkmış oldu.

Feminist dergi Amargi’nin editörü Aksu Bora’ya konuyla ilgili görüşlerini sorduğumda, için için ünlüleri yerden yere vurmasını bekliyordum. Ne de olsa o esaslı bir feministti: “Çok şükür ki ‘hakiki feminist’ belgesi veren bir kurumumuz yok, feminizme giriş sınavı falan da yok. Bir kadın feminist olduğunu söylüyorsa, öyledir. Tapınak rahibeleri gibi ona buna ‘yo, ondan feminist olmaz’ diyenlere bakmayın siz; parayla imanın kimde olduğu belli olmaz! Ben ünlülerin de ünsüzlerin de feminizmi sahiplenmesine seviniyorum. Çok bayıldığım bir feminizm türü olmasa da, ‘ünlüler geldi, feminizmi bozdu’ gibi bir şey düşünmüyorum. Eğer PR çalışmalarının parçası olarak feminizmi sahipleniyorlarsa daha da güzel. Demek ki ‘feminizm öldü’ çığırtkanları haksızmış; feminizmin hâlâ ‘gideri’ varmış.”

Cinsiyet eşitliği fikrini kitlelere ulaştırmayı başaran ünlüleri ille de iyi veya kötü feminist kategorisine sokmaya çalışmak yersiz belki de. Onların temsil ettikleri feminizm türüyle ilgili kafa yormak daha doğru.

Güçlenen kadınlar

Tarihin en ünlü feministlerinden yazar, düşünür, aktivist Simone de Beauvoir, 1976 yılında kendisiyle yapılan bir röportajda, “Feminist, genel eşitlik için mücadele etmektedir, kadının en az herhangi bir erkek kadar önemli, geçerli olabilme hakkı için” demişti. Popüler kültürün bir parçası olan meşhur kadınlar, farklı girişimlerle erkeklerle eşit olunabileceğini ispatlamayı başardılar. Kendi ayakları üstünde duran, para kazanan, özgürce tercihlerini yapan bu ünlüler, günümüzün güçlenen kadınlarının göz önünde olan simgeleri haline geldiler. İkonik figürlerin başını çektiği bu güçlenme genel anlamda feminist hareket için ne anlama geliyor acaba? Aksu Bora bu duruma eleştirel bir yaklaşım getiriyor. “21. yüzyılın kadın yüzyılı olacağını söylüyorlardı. Bunun ekonomik-siyasal gelişmelerle yakından ilişkisi var. Kapitalist piyasa, daha önce olmadığı kadar güçlü bir biçimde kadın emeğini çağırıyor. Çünkü esnek çalışma ve ‘gayrı maddi emek’ denilen emek türü, giderek çalışmanın temel biçimi haline geliyor. Bu emek biçimi de kadınların zaten bildikleri, yatkın oldukları biçim. Fıtraten değil tabii, tarihsel olarak böyle. Dolayısıyla, kadınların, en azından kentli, eğitimli, orta-üst orta sınıftan olanların ‘girl power’a katılmaları, piyasanın istediği bir şey. Kadınlar açısından bu, bir tür güçlenmeye işaret ediyor elbette: Yuvayı yapan dişi kuş olmaktan, kendi ayakları üzerinde durabilen güçlü kadına doğru bir dönüşüm. Bu dönüşüme şüpheyle bakmama sebep olan bir şey varsa o da, feminizmin politik bir hareket olmaktan çıkıp bir tür yaşam tarzı, kişisel güçlenme haline gelmesi. "Benim bedenim, benim kararım" sloganında olduğu gibi. 1970'ler feminizminin o güçlü ‘our bodies, ourselves’ (bedenimiz bizimdir) sloganını böyle tuhaf bir hale sokmak, tam olarak bahsettiğim dönüşümü gösteriyor. Biz'den ben'e, oluş'tan karar'a. Oysa politik bir hareket her şeyden önce kolektiftir. Kişisel güçlenmeden çok daha fazlasını ister: Dünyayı değiştirmeyi; yeni bir dünya kurmayı.”

Pop feminizmin kolektif olduğunu söyleyebilmek biraz zor. Popüler kültür ikonlarının “Başardım” madalyasıyla birlikte feminizmi yakalarına takmaları, idealize edilmiş bir kadın tipi yaratma riski taşıyor. Güçlü, başarılı ve kusursuz bir kadın. Bu ‘girl power’ prototipinde başarısızlığa, zayıflığa ve kusurlara yer yok gibi görünüyor. Oysa feminizmin gayesi, her türden kadının gücüyle toplumda kadın ve erkeğin her anlamda eşit olmasını sağlamak değil mi?

*Vogue Türkiye Şubat sayısında yayınlanmıştır.